Historia pokazuje, że bardzo duże ryzyko utraty wszelakich dóbr kultury niosą ze sobą konflikty zbrojne, podczas których dochodzi do utraty kontroli nad muzeami, zbiorami dzieł sztuki i innymi obiektami, w których są gromadzone, a w konsekwencji - ich grabież, wywóz na terytorium innych państw i ostatecznie dewastacja bądź ukrycie. Z kolei w czasach pokoju dobra kultury stanowią łakomy kąsek dla grup przestępczych.
Świadomość powyższych zagrożeń legła u podstaw koncepcji zorganizowania cyklu konferencji poświęconych kwestii ochrony dóbr kultury oraz okazów i gatunków CITES (konwencja o ochronie zagrożonych gatunków zwierząt z 1973 r. – przyp. red.). Istotnymi elementami projektu były jego kompleksowość w zakresie współpracy między wieloma służbami i instytucjami zajmującymi się ochroną tych wartości oraz międzynarodowy charakter przedsięwzięcia. Tylko bowiem przez połączenie sił wielu instytucji oraz zacieśnianie transgranicznej współpracy jest możliwe skuteczne działanie dla ochrony tych bezcennych dla nas wartości. Projekt pn. „Przestępczość przeciwko dobrom kultury i CITES” – CrimART” zainicjowany przez funkcjonariuszy i pracowników Wydziału Kryminalnego, Wydziału do Walki z Przestępczością Gospodarczą oraz Wydziału Zamówień Publicznych i Funduszy Pomocowych Komendy Wojewódzkiej Policji w Krakowie, a finansowany ze środków Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ISF Police), stanowi odpowiedź polskiej Policji na te wyzwania.
Do przedsięwzięcia przystąpiły policje mołdawska i cypryjska oraz Uniwersytet Administracji Publicznej z Bremy. Partnerem krajowym została Krajowa Administracja Skarbowa. Pierwszym etapem projektu były dwie międzynarodowe konferencje zorganizowane 25-29 kwietnia oraz 23-27 maja 2022 r. przez KWP w Krakowie.
Wzięło w nich udział ponad 90 osób. Wśród nich znaleźli się przedstawiciele małopolskiej Policji oraz reprezentanci Mołdawii, Cypru, Niemiec, Hiszpanii, Rumunii, Słowenii i Holandii. Prelegentami byli przedstawiciele polskich służb – Policji, Krajowej Administracji Skarbowej i Straży Granicznej, a także Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, Muzeum Auschwitz-Birkenau, Muzeum Narodowego w Krakowie, Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku i Muzeum Etnograficznego w Krakowie. Oprócz cyklu wykładów zorganizowano wizyty studyjne w Archiwum Narodowym w Krakowie oraz na Zamku Królewskim na Wawelu, które miały na celu praktyczne poszerzenie wiedzy uczestników projektu w zakresie weryfikacji oryginalności dzieł sztuki i ich stanu zachowania czy analizy przypadków fałszerstw, uszkadzania i niszczenia obiektów zabytkowych.
Kolejnym etapem projektu była konferencja zorganizowana 10-14 października 2022 r. w niemieckim Bremen. Organizatorem była Wyższa Szkoła Administracji Publicznej Hochschule für Öffentliche Verwaltung Bremen. Wśród prelegentów znaleźli się wykładowcy uczelni oraz przedstawiciele niemieckiej policji. Program obejmował wykłady na temat walki z przestępczością zorganizowaną przeciwko mieniu i nielegalnemu handlowi dobrami kultury i CITES. Uczestnikami szkolenia byli funkcjonariusze KWP w Krakowie oraz przedstawiciele cypryjskiej i mołdawskiej policji.
Z kolei 1-3 listopada 2022 r. szkolenie zorganizowała cypryjska policja. Tematem były zagadnienia dotyczące zwalczania procederu prania brudnych pieniędzy stanowiącego następstwo nielegalnego handlu dobrami kultury, ochrony dóbr kultury oraz współpracy z instytucjami pozapolicyjnymi. Prezentacje w ramach szkolenia przeprowadzili przedstawiciele cypryjskich służb: policji (z udziałem wykładowców Akademii Policji), służby celnej oraz prokuratury. Wykłady uzupełniono częścią praktyczną, w tym studium przypadku, oraz wizytami studyjnymi.
Ostatni cykl szkoleń został zorganizowany przez partnera mołdawskiego. Konferencja w Kiszyniowie odbyła się 7–9 lutego br. Omówiono zagadnienia związane z aspektami ochrony dziedzictwa kulturowego w Republice Mołdawii, specyfiką prowadzonych śledztw w sprawie przestępstw wandalizmu przeciwko dziedzictwu kulturowemu czy zorganizowaną przestępczością międzynarodową dotyczącą dóbr i wartości kultury.
Szczególną uwagę poświęcono nowoczesnym technikom badań spektroskopowych i wielospektralnych wykorzystywanych do wykrywania fałszerstw metodą nieinwazyjnych badań. Uczestnicy szkolenia mieli możliwość wizytacji Centrum Techniczno-Kryminalistycznego i Ekspertyz Sądowych, gdzie wzięli udział w pokazie sprzętu wykorzystywanego do ekspertyz dóbr kultury.
Konferencja podsumowująca projekt odbyła 29-31 maja 2023 r. na terenie Małopolski. Uczestnikami znaleźli się miejscowi policjanci oraz przedstawiciele KAS, SG i służb z Włoch, Cypru, Rumunii i Niemiec. Omówiono osiągnięte cele, a na jakiej płaszczyźnie współpraca międzynarodowa wymaga jeszcze dopracowania. Głos zabrali również funkcjonariusze KAS i SG oraz przedstawiciele Muzeum Etnograficznego w Krakowie, Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu oraz Archiwum Narodowego w Krakowie, wskazując – na przykładzie współpracy Muzeum Etnograficznego w Krakowie ze Strażą Graniczną i Krajową Administracją Skarbową w konkretnych sprawach – jakie realne korzyści może przynieść wypracowana płaszczyzna współpracy muzeów i służb w zakresie ochrony dóbr kultury.
Projekt jednoznacznie wykazał, że bez współpracy międzynarodowej, kompatybilnego zestawu procedur i przepisów, a także wymiany doświadczeń i wiedzy specjalistów różnych dziedzin nauki skuteczne zwalczanie tego typu przestępczości może się okazać wręcz niemożliwe. Zważywszy na wojnę toczącą się na Ukrainie, zagadnienie to jest bardzo aktualne.
(KWP w Krakowie)
