W najnowszym swoim raporcie Zespół Ekspertów Samorządowych Fundacji im. Batorego stwierdza, iż obecny kryzys finansów sprawia, że polskie samorządy znalazły się w najtrudniejszej sytuacji od czasu swojego odrodzenia 30 lat temu. Eksperci podkreślają konieczność wprowadzenia systemowych rozwiązań finansowych wspierających samorządy.
Eksperci oceniają, że symptomy coraz trudniejszej sytuacji finansowej władz lokalnych można było zaobserwować już od pewnego czasu, kiedy to skutki uboczne rządowych programów i polityk fiskalnych zaczęły mocno uderzać w budżety samorządów. Dochody jednostek samorządu co prawda w ostatnich latach rosły, ale jeszcze szybciej wzrastały koszty bieżącego funkcjonowania gmin, powiatów i województw, a równocześnie znacząco zwiększało się uzależnienie samorządów od dotacji celowych z budżetu państwa. Coraz większa część transferów budżetowych jest przyznawana według nieprzejrzystych, uznaniowych zasad, co nie tylko zmniejsza autonomię wydatkową samorządów, ale jednocześnie sprzyja klientelizmowi i korupcji politycznej - podkreśla zespól ekspertów, podając jako przykłady Fundusz Inwestycji Drogowych i Rządowy Fundusz Inwestycji Lokalnych.
Eksperci podkreślają, że pandemia szczególnie mocno uderzyła we wspólnoty samorządowe, które – często wskutek niesprawności struktur administracji rządowej – znalazły się na pierwszej linii walki, ponosząc przy tym ogromne koszty. W I półroczu 2020 roku znacząco zmalały dochody podatkowe większości samorządów, w większości gmin drastycznie spadła nadwyżka operacyjna, z której finansowane są inwestycje. Załamanie się inwestycji samorządowych może mieć bardzo negatywne, długofalowe konsekwencje dla całej gospodarki.
Według ekspertów fundacji samorządy zostały pozbawione kluczowych instrumentów reagowania na kryzys, podobnych do tych, jakimi dysponuje rząd. Podejmowane przez rząd próby wsparcia samorządów kolejnymi programami uznaniowo przyznawanych dotacji celowych są rozwiązaniem doraźnym, zmierzają do uczynienia z władz samorządowych klientów rządu centralnego, przez co niszczą fundament samorządności i przeczą konstytucyjnej zasadzie pomocniczości. Wyczerpanemu walką z pandemią samorządowi terytorialnemu potrzeba teraz realnego wsparcia ze strony władz centralnych. W tej grze stawka jest wyjątkowo wysoka: zarówno sprawność polskiego państwa w sytuacji kryzysu, jak i jakość codziennego życia zależą od tego, czy i w jakim stanie nasze samorządy przetrwają ten trudny czas - głosi stanowisko zespołu.
(Za PAP)
