Wrzesień to miesiąc pamięci o sowieckiej agresji na Polskę. Trudno nie wspomnieć właśnie teraz o sytuacji w jakiej znaleźli się wówczas funkcjonariusze Policji Państwowej i jakie dziś ma znaczenie utworzone przecież nie tak dawno Stowarzyszenie Rodzina Policyjna.
Czas formowania się korpusu Policji Państwowej został gwałtownie przerwany we wrześniu 1939 roku. Decyzje władz państwowych sprawiły, że 17 września, kiedy wojska rosyjskie zaatakowały i przekroczyły polskie granice, wielu funkcjonariuszy PP znalazło się na terenie Kresów Wschodnich. Ich sytuacja, podobnie jak polskiej ludności cywilnej i polskich żołnierzy, była dramatyczna – szybko stali się jeńcami, których Rosjanie umieszczali w ośmiu obozach. Po ich reorganizacji powstały trzy specjalne obozy NKWD: Starobielsk i Kozielsk dla oficerów Wojska Polskiego oraz Ostaszków dla policjantów i funkcjonariuszy służby więziennej, żandarmów, oficerów kontrwywiadu i agentów służb wywiadowczych.
Obóz dla policjantów utworzono na wyspie Stołbnyj. Na rozkaz Stalina w marcu 1940 roku rozpoczęto systematyczne mordowanie jeńców wszystkich obozów. Policjantów mordowano w Twerze, a ich zbiorowe mogiły znajdowały się w rejonie wsi Jamok – Miednoje. Rodziny pomordowanych policjantów skazano na zagładę – zesłano na Syberię lub do Kazachstanu. Zakończenie wojny nie oznaczało odkrycia prawdy o losie polskich policjantów – władze komunistyczne wymazały tę kaźń z kart historii. Zbrodnia katyńska została ujawniona w kwietniu 1990 roku – o pomordowanych policjantach II Rzeczpospolitej jakby zapomniano, a według danych w Twerze zamordowano 5889 funkcjonariuszy, a w łagrach i kazamatach ZSRR około 13 tysięcy. Idea godnego upamiętnienia ich życia i śmierci przyświecała założycielom Stowarzyszenia „Rodzina Policyjna 1939 r.” Powstało ono w Katowicach w listopadzie 1990 roku z inicjatywy rodzin pomordowanych funkcjonariuszy. Jego nazwa nawiązuje do przedwojennego Stowarzyszenia „Rodzina Policyjna”, ale
„już z dołączeniem daty „1939”, jakby w ten sposób chciały [dzieci pomordowanych] podkreślić nie tylko ciągłość bytu tego stowarzyszenia, ale przede wszystkim wydobyć na światło dzienne całą prawdę o cierpieniach ojców, o tym, że zawsze byli wiernymi synami Polski”
Cele działania stowarzyszenia definiuje statut. Do najważniejszych należą:
- „Ujawnienie prawdy i propagowanie wiedzy na rzecz ogółu społeczności:
a) o Policji Państwowej, Policji Województwa Śląskiego Rzeczpospolitej Polskiej działających do 1939 roku,
b) patriotycznego udziału Policji Państwowej, Policji Województwa Śląskiego w wojnie obronnej, w 1939 roku,
c) losów policjantów Policji Państwowej, Policji Województwa Śląskiego i ich rodzin
w okresie II wojny światowej,
d) represjonowania policjantów i ich rodzin po wyzwoleniu.
- Współpraca ze stowarzyszeniami i organizacjami o pokrewnych celach i zadaniach,
- Pielęgnowanie tradycji Policji Państwowej, Policji Województwa Śląskiego II RP,
- Prowadzenie działalności klubowej i spotkań, wystaw, prelekcji dla członków Stowarzyszenia,
- Inspirowanie instytucji, mediów oraz Kierownictwa Policji i Związków Zawodowych Policji do rozwoju różnych form kultywowania tradycji a także upamiętniania Policji Państwowej, Policji Województwa Śląskiego II RP”
Stowarzyszenie liczy 15 oddziałów, jeden z nich znajduje się w Tarnowie. Cele i zakres jego działania definiuje wyżej wspomniany statut. Jego pierwszym, wieloletnim prezesem była Elżbieta Stepska-Kot – córka przedwojennego policjanta Tomasza Sławińskiego. Obecnie funkcję tę pełni Grażyna Barnaś-Konieczna – wnuczka policjanta PP Tomasza Bożka. Członkowie Stowarzyszenia uczestniczą w wielu spotkaniach z młodzieżą, organizacjami środowiskowymi i niepodległościowymi, w czasie których propagują wiedzę na temat historii przedwojennej policji. Przedstawiciele „Rodziny Policyjnej 1939 r.” uczestniczą w wielu nie tylko lokalnych oficjalnych uroczystościach o charakterze patriotycznym bądź państwowym. Biorą udział w życiu garnizonu tarnowskiego poprzez aktywne uczestnictwo w obchodach święta policji (24 lipca), corocznym opłatku, spotkaniu noworocznym i wielkanocnym, oraz w uroczystościach w Dąbrowie Tarnowskiej związanych ze świętem patrona policji – św. Michałem Archaniołem. Rok rocznie przedstawiciele tarnowskiego stowarzyszenia uczestniczą w uroczystościach pod pomnikiem polskiego policjanta w Katowicach w kwietniu oraz we wrześniu.
Z ich inicjatywy powstało wiele obiektów mających na celu upamiętnienie bohaterstwa policjantów II Rzeczpospolitej. Elżbieta Stepska-Kot jest autorką wspomnień i artykułów publikowanych w prasie oraz książek inspirowanych wojennymi i okupacyjnymi przeżyciami („Ballada syberyjska – 1996, „Okaleczone dzieciństwo” - 2006, „Moja myśl” - 2008). Dokumentacja historyczna zebrana przez członków Stowarzyszenia została wykorzystana w pracy Czesława Sterkowicza „Ofiary Golgoty Wschodu: zamordowani Synowie ziemi tarnowskiej, bocheńskiej, brzeskiej, dąbrowskiej i dębickiej” wydanej w Tarnowie w 2013 roku.
Dokumentacja ta oraz informacje uzyskane od członków Stowarzyszenia uzupełniają i poszerzają wiedzę na temat policji ziemi tarnowskiej uzyskaną ze źródeł archiwalnych i literatury przedmiotu; między innymi na temat sposobów i form upamiętnienia policjantów pomordowanych w sowieckich obozach, ale o tym będzie czas wspomnieć w kolejnej odsłonie.
Zdjęcia pochodzą z zasobów Policyjnej Izby Tradycji w Tarnowie
Opracowano na podstawie materiałów źródłowych
W. Banaś, „Rodzina Policyjna 1939”, Katowice 2002, s.11
Statut Stowarzyszenia, www.osrp.slaska.policja.gov.pl, §5
Ogólnopolskie Stowarzyszenie „Rodzina Policyjna 1939r.”
