Konstytucja 3 Maja została uchwalona przez Sejm Wielki w maju 1791 roku. Była to pierwsza w Europie, a druga na świecie (po amerykańskiej) uchwalona ustawa zasadnicza. Dzień ten został uznany świętem już 5 maja 1791 roku. Ponownie, po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, 3 maja został uznany za święto państwowe na mocy uchwały Sejmu z dnia 29 kwietnia 1919 roku. Od 1946 roku świętowanie tego dnia było zakazane przez władze aż do 6 kwietnia 1990 roku, kiedy Sejm ponownie przywrócił to święto.
Uchwalona na Sejmie Czteroletnim konstytucja pozostawiła ustrój stanowy, osłabiając pozycję magnaterii. Zmniejszyła rolę senatu, zniosła liberum veto, wolną elekcję, zakazała tworzenia konfederacji, wzmocniła władzę wykonawczą, wprowadziła odpowiedzialność rządu przed sejmem, rozszerzyła prawa mieszczan, chłopom zapowiadała opiekę „prawa i rządu”.
Jej postanowienia centralizowały państwo, znosząc odrębność między Koroną i Litwą, wprowadzając jednolity rząd, skarb i wojsko. Konstytucja zapowiadała także reorganizację sądownictwa. Niestety próba przeprowadzenia reform została wkrótce przekreślona – przyczyniła się do tego Targowica i wkroczenie do Rzeczypospolitej wojsk rosyjskich.
Choć Konstytucja 3 Maja określana jako „ostatnia wola i testament gasnącej Ojczyzny” przestała obowiązywać 24 lipca 1792 r., dokument ten stał się żywą pamięcią o czasach wolności, gdy naród polski został jej pozbawiony i przez 123 lata mobilizował Polaków w walce o niepodległość.
(lb)
