Policja Tarnów: Z kart historii tarnowskiej policji

Miasto Tarnów odzyskało niepodległość jako pierwsze miasto odradzającej się Polski. Już „30 października 1918 roku Rada Miejska zdecydowała się poddać zaleceniom rządu polskiego (warszawskiej Radzie Regencyjnej), a nocy z 30 na 31 października zostały rozbrojone oddziały austriackie” niewątpliwie w dużej mierze w wyniku działań Franciszka Stylińskiego. To on otrzymał zadanie tworzenia struktur policji państwowej w Tarnowie. Był to listopad 1918 roku, a Styliński objął funkcję komendanta tworzącej się formacji.

W tym czasie w mieście istniała kilkudziesięcioosobowa Policja Miejska, a samorząd tarnowski chciał mieć wpływ na proces przekształceń. Magistrat chciał zapewnienia pracy w nowej strukturze policjantom municypalnym, którzy do tej pory wypełniali zadania porządkowe określane, jako zadania własne władz miejskich. Spory te z jednej strony opóźniły proces tworzenia jednolitych struktur, z drugiej

„doprowadziły do kompromisów, których wyrazem była likwidacja policji miejskich, przy zatrudnieniu w tworzonych komisariatach Policji Państwowej zaledwie części policjantów samorządowych. Władze miejskie zyskiwały jednak znaczący wpływ na charakter zadań, wypełnianych przez ów terenowy organ Policji Państwowej”.

W ten sposób istniejąca w Tarnowie Policja Miejska stanowiła rezerwę kadrową powstającej formacji. Pierwsza grupa policjantów miejskich odeszła do pracy w Policji Państwowej 16 maja 1920 roku, kilkanaście dni później przeszli następni - łącznie 51 funkcjonariuszy.

„Pozostali policjanci miejscy zajmowali się: biurem meldunkowym, wybieraniem targowego, interweniowaniem w sprawach sług, badaniami w sprawach podatków lokalowych państwowych, szynkowych i od nieruchomości, sprawami szpitalnymi i mobilizacyjnymi oraz kontrolą teatrów, zabaw i dansingów. W grudniu 1926 roku policja miejska została rozwiązana”

Na mocy obowiązujących aktów prawnych na przełomie 1919 i 1920 roku w Tarnowie utworzono:

1. Komendę Powiatową Policji Państwowej - dnia 1 grudnia 1919 roku komendantem powiatowym został mianowany nadkomisarz Władysław Szporek, a jego zastępcą podkomisarz Józef Ziobrowski. Nadkomisarz Szporek pełnił obowiązki do 20 czerwca 1923 roku. Na jego miejsce mianowano komisarza Józefa Wraubka, po nim obowiązki komendanta pełnił nadkomisarz Józef Trojanowski, a następnie podkomisarz Ludwik Drożański, mianowany 1 lipca 1924 roku komisarzem.
2. Komisariat PP na miasto Tarnów - kierownikami komisariatu byli wyżsi funkcjonariusze: podkomisarz Jan Łuczyński, aspirant Felicjan Kicia, aspirant Elijasz Hocur, podkomisarz Józef Ziobrowski, a następnie podkomisarz Tytus Kordys.
3. Ekspozyturę Śledczą II rzędu (utworzona 1 marca 1920 roku) – kierownik starszy przodownik Stanisław Korusiński, 8 wywiadowców: st. przodownik Paweł Antoniszak, st. przodownik Stanisław Trela, przodownik Konstanty Kokodyński, Stanisław Poluszyński, st. posterunkowy Stanisław Wielgus, Franciszek Włodarz, Ignacy Smalec, Klemens Włosiak. Obsadę posterunku uzupełniali: woźny, kancelista i maszynistka
4. Ekspozytura Ruchomej Straży Kolejowej - posterunek kolejowy na dworcu kolejowym w Tarnowie (utworzony 16 czerwca 1921 roku). Komendantem posterunku został st. przodownik Konstanty Szegieta.

Warunki lokalowe komendy i komisariatów kształtowały się bardzo różnie. W samym Tarnowie siedziba Policji Państwowej mieściła się na ul. Wałowej 22. Pomieszczenia na biura i koszary znajdowały się na pierwszym piętrze, oprócz tego magistrat wynajmował Policji Państwowej dwa pomieszczenia na areszt, które znajdowały się w podworcu budynku. Do przedmiotu najmu należały także dwie piwnice i zachodnia część poddasza. Umowa najmu zawierała także zastrzeżenie, że wszelkie zmiany budowlane musi zatwierdzić właściciel budynku. Koszty ewentualnej przebudowy oraz utrzymania ponosił Skarb Państwa. Posterunek kolejowy zajmował cztery pokoje i kuchnię. Lokal ten został udostępniony przez dyrekcję Kolei Państwowych w Krakowie.

Warunki, w których przyszło pracować policjantom dalekie były od ideału. Brakowało wszystkiego. Tworzące się posterunki wysyłały prośby o dostarczenie nawet bardzo podstawowych sprzętów takich jak meble i inne przedmioty potrzebne do codziennej pracy na które nie było funduszy. Na wyposażeniu tarnowskiej komendy znajdował się 1 wóz ciężarowy, 1 bryczka i 2 konie, nie było natomiast motocykli i rowerów, które znalazły się w Tarnowie dopiero w późniejszych latach w ilości 2 sztuk. Brak własnych środków transportu utrudniał pracę i spowalniał działania policjantów. Z drugiej strony zmuszał do korzystania chociażby z dorożek czy furmanek, gdyż część czynności służbowych nie dało się wykonać pieszo.

Sytuacja kadrowa Tarnowa i powiatu tarnowskiego, podobnie jak całego okręgu krakowskiego, w dobie formowania się Policji Państwowej przedstawiała się na tle innych rejonów kraju wyjątkowo korzystnie. Wynikało to z faktu, że, do nowej formacji przyjmowano

„wielu funkcjonariuszy bardzo dobrze przygotowanych do realizacji zadań z zakresu bezpieczeństwa i porządku publicznego. Znaczna część policjantów miała za sobą duże doświadczenie w służbie C. K. Żandarmerii Galicyjskiej, która to formacja przed wojną uważana była za w najwyższym stopniu praworządną, niepodatną na korupcję, a nawet najlepiej zorganizowaną formację policyjną minionej epoki”.

Rok 1923 przyniósł kolejne zmiany w strukturze zatrudnienia na terenie Tarnowa i powiatu tarnowskiego. Roszady dotyczą również korpusu oficerskiego. Odchodzi z Tarnowa nadkomisarz Władysław Szporek i komisarz Józef Wraubek natomiast z Chrzanowa przybywa nadkomisarz Józef Trojanowski (w 1923 roku), pozostaje nadkomisarz Józef Ziobrowski.

Tab. 2. Zestawienie liczbowe obsady posterunków w Tarnowie

Braki kadrowe dotyczyły nie tylko powiatu tarnowskiego, ale ruch kadrowy policjantów nie był tu aż tak gwałtowny. Należy stwierdzić, że dużą liczbę funkcjonariuszy stanowili policjanci przyjęci z Policji Miejskiej. W 1920 roku zostało przyjętych do pracy 40 policjantów miejskich, których większość pozostawała w służbie na terenie powiatu bądź miasta w 1923 roku – zwolnionych zostało 6, a wydalonych 3.

„Niektórzy z nich natychmiast po wstąpieniu zostali oddelegowani do służby poza rejon Powiatu Tarnowskiego. Było to najprawdopodobniej podyktowane koniecznością natychmiastowego zapewnienia bezpieczeństwa na obszarach nie posiadających dostatecznej ilości, czy też żadnego nadzoru policyjnego lub wojskowego. Tarnów mógł wtedy spełnić rolę rezerwy kadrowej powstającej Policji Państwowej, ponieważ posiadał dość liczną policję miejską i niemało chętnych do pracy byłych c.k. żandarmów”

I właśnie drugą dużą grupę zatrudnionych w okresie 1919-1923 stanowili zawodowi żandarmi. W 1923 roku było ich 36, z czego 5 pracowało od 1919 roku, między innymi podkomisarz Józef Ziobrowski pełniący funkcję zastępcy komendanta powiatowego.

„Ówcześni decydenci musieli zdawać sobie sprawę z problemów, jakie czekały tworzoną policję. Na pierwszy plan wysuwał się dobór odpowiednich kandydatów, szczególnie takich, którzy mieli za sobą służbę wojskową. Było to o tyle istotne, że policja miała być wyszkolona i zorganizowana na wzór wojskowy”.

Najliczniejsza jednak liczba funkcjonariuszy przed wstąpieniem do policji była rolnikami – w latach 1919 - 1923 było ich 80. Ciekawostką może być to, że 11 policjantów, jako wcześniejszą profesję podało: wyrobnik – zawód dzisiaj już niespotykany, dawniej oznaczał człowieka wynajmującego się do różnych prac fizycznych. Przekrój zawodów wykonywanych przed przystąpieniem do służby uzupełniają między innymi: szewcy (6), ślusarze (6), murarze (4), kolejarze (4), piekarze (3), górnicy (2), handlowcy (2), studenci (2), pomoc kancelisty (2), a także pojedynczy kowale, leśnicy, stolarze, masarze, cieśle, listonosze i młynarze.

Pochodzenie narodowe i wyznanie policjantów zatrudnionych na terenie miasta i powiatu tarnowskiego przedstawia się w miarę jednolicie: większość zadeklarowała narodowość polską wyznania rzymskokatolickiego. Tylko 10 z nich określiło swą przynależność wyznaniową do obrządku greckokatolickiego, w tym było 2 Polaków i 8 Rosjan. Co ciekawe, a zapewne również i ważne w ocenie tego faktu 9 z nich było zawodowymi żandarmami, jeden pisarzem. Fakt przyjęcia i pozostawania w szeregach policji osób narodowości innej niż polska może zastanawiać, tym bardziej że, w 1921 roku minister spraw wewnętrznych zakazał zatrudniania cudzoziemców, zwłaszcza Niemców i Rosjan, nawet w charakterze urzędników kontraktowych. Ten sam autor zauważa jednocześnie, że odpowiedzią mogą być problemy kadrowe, gdyż „wychodzono wtedy z założenia, że lepiej przyjąć osobę z doświadczeniem w organach bezpieczeństwa niż całkowicie niedoświadczoną.

Opracowano na podstawie M. Skiba, Budowa struktur i kadr Policji Państwowej okręgu krakowskiego (1919-1921): zarys problematyki, Policja – tradycja i współczesność, Warszawa 2017, s. 41., Broszura informacyjna dot. F. Stylińskiego wydana przez Urząd Miasta Tarnowa w związku z obchodami 100 rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości (Tarnów, 2017), S. Potępa, Tarnów - Zawale, Tarnów 2003, s. 228., Gazeta Administracji i Policji Państwowej, 1925 r., nr 33, dodatek ilustrowany poświęcony Policji Państwowej województwa krakowskiego, Archiwum Narodowe w Krakowie, Komenda Wojewódzka Policji Państwowej w Krakowie Sprawozdanie z organizacji i działalności Okr. Urzędu Śledczego i podległych Ekspozytur Śledczych, Raporty sytuacyjne z Komend Powiatowych PP 1919, 1920-21, 1922, sygn. 353/4., Archiwum Narodowe w Krakowie, Komenda Wojewódzka Policji Państwowej w Krakowie, Rozkaz nr 67/6 z1921r., Raporty sytuacyjne z Komend Powiatowych PP 1919, 1920-21, 1922, sygn. 353/4, Archiwum Narodowe w Krakowie, Komenda Wojewódzka Policji Państwowej w Krakowie, Warunki umowy wynajmu biur na pomieszczenia urzędu policji państwowej, Raporty sytuacyjne z Komend Powiatowych PP 1919, 1920-21, 1922, sygn. 353/4., Archiwum Narodowe w Krakowie, Komenda Wojewódzka Policji Państwowej w Krakowie, Raporty sytuacyjne z Komend Powiatowych PP 1919, 1920-21, 1922, sygn. 353/4, A. Misiuk, Policja Państwowa 1919 – 1939, Warszawa 1996, s. 69-70., R. Litwiński, Korpus Policji w II Rzeczypospolitej: służba i życie prywatne, Lublin 2007, s. 47.